Zawód medyka to nie tylko wielka odpowiedzialność – to też możliwe konsekwencje prawne, społeczne, zawodowe i finansowe w przypadku popełnienia błędu medycznego. Na czym polegają najnowsze zmiany prawne dotyczące odpowiedzialności karnej lekarzy i dlaczego są tak kontrowersyjne?

Odpowiedzialność karna lekarza – czym jest?

Każdy lekarz ma obowiązek wykonywać swój zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami, zasadami etyki zawodowej i należytą starannością. Lekarz powinien wykazywać się pokorą wobec tzw. siły wyższej, gdy wyleczenie pacjenta jest niemożliwe.

W mediach co jakiś czas pojawiają się informacje na temat błędów lekarskich, ujawnienia tajemnicy lekarskiej lub spraw sądowych z powództwa poszkodowanych pacjentów. Co jest przyczyną takich sytuacji?

Najczęstszym powodem błędów medycznych są zmęczenie, rutyna, zaniedbanie lub nieprzemyślane działanie lekarza. Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych dotyczy zazwyczaj nieumyślnego narażenia na niebezpieczeństwo, połączonego ze szczególnym obowiązkiem opieki. Lekarzowi grozi za to kara grzywny, ograniczenie lub pozbawienie wolności.

Medycy są także pociągani do odpowiedzialności za przestępstwa nieumyślne popełnione przez brak należytej staranności. Zdarzają się też przypadki spowodowania uszczerbku na zdrowiu (art. 156 oraz 157 k.k.) lub nieumyślnego spowodowania śmierci (art. 155 k.k.).

Przeczytaj także: Jak dobrze przygotować się do badań laboratoryjnych?

Zaostrzenie odpowiedzialności karnej lekarzy

Najczęściej wykorzystywanym przepisem prawa karnego w przypadku wystąpienia błędu medycznego lub zaniedbania ze strony lekarza jest art. 160 § 2 w zw. z § 3 k.k. Zgodnie z jego treścią, kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, przy czym jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega on karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (§2). Nieumyślne narażenie zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (§ 3).

Na mocy ustawy z 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 (czyli tzw. tarczy antykryzysowej 4.0) doszło do zaostrzenia odpowiedzialności karnej lekarzy.

Znowelizowany przepis art. 37a kodeksu karnego, który obejmuje tarcza antykryzysowa 4.0, wpływa bezpośrednio na zasady wymierzania przez sąd kar za nieumyślnie spowodowanie śmierci oraz znaczny uszczerbek na zdrowiu pacjenta. Artykuł 38 ustawy, który wprowadza zmiany do Kodeksu karnego, m.in. zmianę art. 37a, wszedł w życie 24 czerwca 2020 r.

Dotychczas art 37a k.k. zakładał, że „jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności”.

Ustawa antykryzysowa mówi zaś, że „jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek”. Co to oznacza w praktyce?

Zobacz także: Transfuzja krwi a religia – dylematy o ratowaniu życia

Co oznacza zaostrzenie odpowiedzialności karnej w praktyce?

Jak zmienia się odpowiedzialność karna lekarza po wprowadzeniu nowelizacji? Zmiana art. 37a Kodeksu karnego ma wpływ na rodzaj kary za przestępstwa, które mogą występować w związku z wykonywaniem zawodu lekarza. Należą do nich:

• nieumyślne spowodowanie śmierci,
• nieumyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• nieumyślne sporządzenie fałszywej opinii przez biegłego lub eksperta w postępowaniu karnym lub cywilnym,
• narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia czy ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Nowe przepisy nie oznaczają, że za każde tego typu wykroczenie będzie automatyczne zasądzana kara więzienia. Uważa się jednak, że po nowelizacji kodeksu karnego sąd będzie mieć mniejszą swobodę orzekania. Wielu ekspertów uważa, że w praktyce prowadzi to do zniesienia dyrektywy pierwszeństwa kary wolnościowej od kary pozbawienia wolności.

Co na to Rzecznik Praw Obywatelskich i przedstawiciele środowiska?

Rzecznik Praw Obywatelskich oraz samorząd lekarski z niepokojem odnoszą się do zmian, które wprowadziła tzw. tarcza antykryzysowa. RPO oraz Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej, a także samorząd lekarski oceniają, że w wielu sytuacjach sprawcy popełnienia przestępstwa będzie grozić wyłącznie kara pozbawienia wolności.

Prezes NRL Andrzej Matyja zwrócił się w tej sprawie do Prezydenta Andrzeja Dudy o podjęcie działań, które uniemożliwią wprowadzenie w życie nowych przepisów. Podobna próba zwiększenia odpowiedzialności karnej lekarza miała miejsce rok temu, na mocy ustawy z 13 czerwca 2019 roku. Ustawa została zaskarżona przez Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego, jednak do tej pory nie zapadło w tej sprawie prawomocne orzeczenie.

Samorząd lekarski podkreśla, iż lekarze są grupą zawodową, która nie jest wolna od ryzyka ponoszenia odpowiedzialności karnej. Jednak kara z tytułu popełnienia błędu medycznego powinna być adekwatna do konsekwencji czynu i nie powodować oporu przed podejmowaniem działań koniecznych w celu ratowania zdrowia i życia pacjentów.

Praca lekarza – odpowiedzialność za ludzie zdrowie i życie

Odpowiedzialność karna lekarza to świadomość, z którą każdego dnia mierzą się specjaliści ratujący ludzkie życie. W wielu krajach, ze względu na pandemię koronawirusa, lekarzy objęły specjalne regulacje prawne. Zwalniają ich z odpowiedzialności za działania, które podejmują w czasie epidemii.

Sankcja związana z popełnieniem przez lekarza błędu medycznego powinna być sprawiedliwa i adekwatna do okoliczności oraz postawy medyka. Obowiązujące akty prawne powinny dawać sądom swobodę orzekania, a jednocześnie pozwalać lekarzom na rzetelne wykonywanie swoich obowiązków, bez obawy o możliwe konsekwencje prawne.

Podziel się z nami swoimi przemyśleniami i pytaniami – napisz do nas na Facebooku.